Per 1 januari 2025 is de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht (“Wvmb”) in werking getreden. Ook geschillencommissie DigiDispuut past het wettelijk bewijsrecht toe (artikel 6 van het procesreglement). Een goede kennis van het wettelijk bewijsrecht kan bij een geschil het verschil betekenen tussen winst en verlies. Daarom legt Max Hazekamp, auteur van het zakboek Civiel bewijsrecht in een notendop en als bindend adviseur verbonden aan DigiDispuut, uit wat de belangrijkste veranderingen van het wettelijk bewijsrecht zijn.
Velen van jullie zullen bekend zijn met de adagia “wie eist, bewijst” en “wie stelt, moet bewijzen”. Die adagia behoeven de nodige nuancering. De partij die zich beroept op een bepaald rechtsgevolg (“die eist”), moet de feiten stellen (en zo nodig bewijzen) die dat rechtsgevolg kunnen dragen.
Bewijslast is pas aan de orde als de door de ene partij gestelde feiten door de andere partij voldoende gemotiveerd zijn betwist. Want als de door de ene partij gestelde feiten door de andere partij niet, of onvoldoende gemotiveerd, zijn betwist, dan zal de rechter deze in beginsel als vaststaand beschouwen.
Als de partij die de bewijslast draagt aan die bewijslast heeft voldaan, dan zal de andere partij tegenbewijs moeten leveren – om te voorkomen dat het door de eerste partij beoogd rechtsgevolg wordt aangenomen.
De rechter krijgt een meer actieve rol als waarheidsvinder
De rechter beslist op basis van de door partijen gestelde feiten. En, als bewijslast aan de orde is, op basis van de aangedragen (tegen)bewijsmiddelen. De rechter heeft in beginsel een lijdelijke (passieve) rol. Die verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen partijen en de rechter blijft nagenoeg onveranderd. Onder de Wvmb zal de rechter wel een meer actieve rol bekleden als waarheidsvinder dan nu het geval is. Maar ook onder de Wvmb mag de rechter niet buiten het partijdebat treden. De wetgever wil voorkomen dat de beslissing van de rechter afwijkt van de materiële waarheid of het resultaat is van rechtskundige onkunde van één van de partijen.
Getuigen oproepen
Op dit moment kan de rechter ambtshalve, of op verzoek van één van de partijen, een getuigenverhoor bevelen, maar niet ambtshalve personen aanwijzen als getuigen. Onder de Wvmb zal de rechter door hem zelf aangewezen personen kunnen oproepen als getuigen. Dat geeft de rechter echter geen vrijbrief: de rechter mag alleen personen aanwijzen en oproepen als getuigen, die hangende de procedure door één van de partijen zijn genoemd of al een schriftelijke verklaring hebben afgelegd.
Inzageplicht
Ook de exhibitieplicht (de inzageplicht) gaat veranderen. De exhibitieplicht betekent dat iedereen die daar belang bij heeft, inzage of afschrift kan vorderen van bepaalde documenten die een andere partij heeft. Op dit moment kan een exhibitievordering afketsen op de omstandigheid dat een behoorlijke rechtspleging ook mogelijk is zonder de verschaffing van inzage of afschrift van de bepaalde documenten.
Onder de Wvmb zal de exhibitieplicht niet langer een laatste redmiddel zijn dat alleen kan worden ingezet als andere vormen van bewijslevering ontoereikend zijn. De mogelijkheid om hangende een gerechtelijke procedure een beroep te doen op de exhibitieplicht, zal uitdrukkelijk in de wet zijn opgenomen. Zolang er geen sprake is van een wettelijk verschoningsrecht of belangrijke redenen, moet de partij tegen wie de exhibitieplicht is ingeroepen daaraan gehoor geven. De wetgever wil daarmee bereiken dat de informatiepositie van alle procespartijen voor zoveel mogelijk gelijkwaardig is.
Bewijsrecht
Een andere verandering heeft betrekking op de bewijskracht van de partijgetuigenverklaring. Onder het huidig wettelijk bewijsrecht kan een partijgetuigenverklaring geen bewijs opleveren van de te bewijzen feiten in het voordeel van de partij die de bewijslast draagt. Tenzij die partijgetuigenverklaring dient als aanvulling van onvolledig bewijs.
Door de inwerkingtreding van de Wvmb komt een partijgetuigenverklaring vrije bewijskracht toe. Dat betekent dat de rechter zelf mag beslissen welke waarde aan de partijgetuigenverklaring moet worden gehecht. Revolutionair is de hier bedoelde verandering niet, want de rechter zal weinig waarde toekennen aan verklaringen van een partij die een belang heeft bij de uitkomst van de procedure.
Met andere auteurs meen ik dat de Wvmb weinig veranderingen zal teweegbrengen ten opzichte van het huidig wettelijk bewijsrecht. De rol van de rechter blijft in grote lijnen dezelfde, terwijl de processuele verplichtingen van partijen niet zozeer wijzigen, maar worden aangescherpt.
Dit blog is geschreven door Max Hazekamp
